Tweedeling in de advocatuur
1. De zakelijke dienstverlening is volop in beweging. Dat geldt ook voor de advocatuur en het notariaat. In de academische studie wordt hoegenaamd geen aandacht besteed aan het exploiteren van een kantoor, noch aan andere eigenschappen waarover de advocaat/notaris moet beschikken om met succes een praktijk te kunnen managen. Hugo Lamon, een bestuurder van de Orde van Vlaamse Balies, heeft daarop nog eens gewezen in een recent artikel in het Vlaamse Juridisch tijdschrift ‘Jubel’:
“
Met de kennis van de universiteit wordt men hooguit een goed jurist, maar dan is men nog allerminst een goede advocaat volgens het verwachtingspatroon van de hedendaagse cliënt. (1)”
2. De auteurs van het boek (2) ‘De advocatuur als onderneming’ willen in deze leemte voorzien door te beschrijven wat er gedaan moet worden om succes in deze branche te hebben en winstgevend een kantoor te exploiteren en vooral ook te blijven exploiteren. En ook wat men vooral moet laten, om succes niet in de weg te staan. De onderwerpen die behandeld zijn in de eerste druk, zijn alle uitgebreid en verrijkt. Er is ook een groot aantal nieuwe hoofdstukken toegevoegd, over onderwerpen als Hoe besluitvorming in een kantoor in z’n werk gaat, aan Welke eisen een moderne bestuurder moet voldoen, Waarom veranderen zo belangrijk is, de Flexibele schil, de toegevoegde waarde van Legal Design en tenslotte Legal Tech.
3. Ik zal nu niet alle valkuilen die een advocaat heden ten dage op zijn pad tegenkomt, gaan opsommen. In de verschillende hoofdstukken van het boek, wordt een en ander uitvoerig besproken. Ik beperk mij tot een enkele hoofdlijn. En wel de opsplitsing van de advocatuur in verschillende segmenten.
4. In het verleden werd in Nederland gesproken over de tweedeling in de advocatuur. Een verdeling tussen de grotere en kleinere corporate kantoren in de Randstad en de middelgrote en kleinere kantoren in de Regio. Die tweedeling bestaat nog steeds en zal voorlopig ook niet kleiner worden. De toenmalige landelijk Deken Boukema schreef in 1999 in de NRC zelfs over een driedeling (3).
- Het typische handwerk, zoals strafrecht, familierecht en geschillen met de overheid;
- de algemene commerciële advocatuur en
- de zeer gespecialiseerde advocatuur, zoals Bouwrecht, IT-recht en Intellectuele eigendom.
5. Waar ik op doel, is echter een veel grotere en ingrijpender tweedeling tussen de wereldwijde Top en de kantoren die daaronder zijn gepositioneerd. Van de in Nederland gevestigde Top-20 kantoren behoren zes kantoren tot de kring van die internationale Top. In de NL Top-50 komen zelfs 12 van de internationale als zodanig gepercipieerde topkantoren voor. De Legal Departments van de Big4 accountancy firms kunnen gezien hun inmiddels bereikte omvang en de aard van hun praktijk aan de lijst toegevoegd worden.
6. De voorspelling is dat de sterk vergrote automatisering, het toenemende gebruik van Artificial Intelligence en de technologische disruptie de wijze waarop wij leven en werken fundamenteel zullen veranderen. Het World Economic Forum heeft deze unieke periode de Vierde Industriële Revolutie gedoopt.
7. Wat zijn de oorzaken van deze tweedeling? Ik noem twee specifieke, hedendaagse ontwikkelingen;
- Uit onderzoek blijkt dat Investeringen in Technologie en Automatisering in de juridische dienstverlening achterlopen bij vrijwel alle andere sectoren (4). Maar niet bij alle kantoren. Hier begint de tweedeling al.
- Als tweede noem ik de sterke opkomst van de Alternative Legal Service Providers.
8. Thomson Reuters heeft in één van haar recente onderzoeken (5) geconstateerd dat de leidende Law Firms - en Thomson doelt dan op de zeer grote Amerikaanse en Engelse kantoren - grotendeels onaangetast zijn door de veranderingen die al zijn opgetreden. Terwijl de 200 daaronder gesitueerde kantoren zowel in omzet als in realisatie aanzienlijk minder goed presteren; zelfs op het gedeclareerde honorarium hebben zij moeten afschrijven, onder meer omdat zij niet konden voldoen aan de vernieuwde declaratie-eisen gesteld door de cliënten.
9. En dat is niet alleen in Amerika het geval, maar ook in Nederland en België. Het zou van overmoedigheid getuigen om van de cijfers uit het onderzoek van Thomson Reuters te zeggen dat deze typisch zijn voor de Amerikaanse markt. De ontwikkeling die door deze cijfers wordt aangegeven kan vrijwel één op één naar de Europese markt worden getransponeerd, al was het maar omdat de grote Angelsaksische kantoren alle in onze streken zijn gevestigd, en voor een groot deel ook voorkomen in de Top-20 en Top-50 lijstjes. Zie de Top-20 zoals Advocatie deze heeft samengesteld (6).

10. Een kort onderzoek leert dat die succesvolle supergrote kantoren of zelf krachtig investeren in Technologie ofwel Start-ups kopen die reeds interessante software hebben ontwikkeld. Zij hebben bijvoorbeeld Artificial Intelligence ingevoerd om de legal research en het Discovery proces efficiënter te laten verlopen. Daarnaast hebben zij speciale diensten in het leven geroepen om cliënten te helpen de grote hoeveelheid nieuwe regulatory vereisten waarmee deze bedrijven worden geconfronteerd, te managen. En tenslotte hebben zij kans gezien hun diensten efficiënter dan in het verleden aan te bieden (7).
11. Hoe komt het dat een aantal kantoren niet in staat is de omzet te vergroten terwijl andere kantoren daartoe wel in staat zijn? Een deel van het antwoord ligt in de aarzelingen bij het doen van investeringen ten behoeve van de noodzakelijke vernieuwing. In de advocatuur is het niet ongebruikelijk om investeringen zowel in materiële activa als in mensen zo lang mogelijk uit te stellen. Het niet investeren komt waarschijnlijk voort uit een gebrek aan vertrouwen in de toekomst. Advocaten zijn soms net mensen, zij willen behouden wat zij hebben en zijn bang voor veranderingen. Veranderingen brengen altijd iets ongewis met zich mee. Men vergeet dat niets doen net zo ongewis is. De veranderingen in de wereld gaan gewoon door. En vele advocaten zullen inmiddels wel hebben ondervonden dat ‘het grind niet meer vanzelf gaat kraken’.
Door niet te investeren in mensen en middelen ontstaat een negatieve spiraal. En anders dan her en der wordt beweerd (8), is het naar mijn overtuiging niet zozeer het partnermodel als zodanig dat vernieuwing in de weg staat, maar de wijze waarop advocaten met elkaar samen werken. Het ‘frame’ waarbinnen wordt samengewerkt is minder maatgevend dan de echte wil tot samenwerken en het zich houden aan de gemaakte afspraken. In mijn visie vormen een gebrek aan toekomstvisie en ondernemerschap, en misschien ook wel puur conservatisme, de voornaamste beletselen die vernieuwing in de weg staan.
12. Ik noem enkele specifieke belemmeringen die verband houden met de wijze waarop het ondernemerschap in de advocatuur wordt ingevuld:
- het jaarlijks uitkeren van de volledige in het jaar ervoor behaalde winst, in plaats van ten laste van de jaarwinst op de balans te reserveren voor bijvoorbeeld investeringen in mensen en middelen;
- het veelal ontbreken van een gemeenschappelijk doel te bereiken in een jaar of vijf;
- gebrek aan focus op een beperkt aantal branches of rechtsgebieden, waarvan aannemelijk is dat deze nieuw werk kunnen opleveren.
13. Investeringen kunnen niet worden gedaan indien de omzet en de daaraan gerelateerde winst achterblijven. En hier ziet men opnieuw een uiting van de tweedeling. De grote internationale kantoren kunnen zich investeringen zowel in ‘spullen’ als in de opleiding van de mensen die er mee moeten werken, gemakkelijk veroorloven (9). Die kantoren hebben de financiële slagkracht voor die investeringen, net als de Big4 Accountants. Veel kleinere of middelgrote kantoren hebben niet de investeringskracht van bijvoorbeeld de Magic Circle kantoren. Maar dat hoeft er niet aan in de weg te staan dat technologie en efficiency in de dienstverlening worden omarmd bij de beoefening van de praktijk.
Ik noem een voorbeeld: waar een groot internationaal kantoor een systeem heeft om in alle Europese talen Due Diligence onderzoek of Document Review te doen in het kader van een beoogde overname, kan een regionaal kantoor veelal volstaan met software met meer beperkte mogelijkheden, bijvoorbeeld in het Nederlands en Engels. Die software zal zeker en vast binnen een redelijke termijn ‘off the shelf’ verkocht worden. Vooraf blijft echter het bepalen van de Strategie, dus de beantwoording van de vraag: Wat kunnen en willen wij in de hedendaagse markt als kantoor? essentieel. Wie te veel wil, loopt vast.
14. Een tweede oorzaak van de tweedeling: de opkomst van Alternatieve juridische dienstverleners (ALSP’s) en de door hen gehanteerde procedures winnen in hoog tempo terrein. Hiermee zijn zij in directe concurrentie met de gevestigde orde. Wat met name gebeurt, en niet alleen in Amerika, maar ook elders ter wereld, en dus in Europa, is dat de dominantie van de advocatenkantoren hoe en tegen welke prijs de dienst wordt geleverd, verandert in beslissende controle van de markt (10). De markt vraagt toenemende efficiency, en voorspelbaarheid van de kosten en vooral ook toegevoegde waarde van de geleverde dienst. Belangrijke ‘disruptors’ zijn in dezen de Big4 accountants en ALSP’s; in Nederland bijvoorbeeld naast de legal departments van de Big4, Legadex, Eiffel en niet te vergeten Het Netwerk van Ondernemende Juristen, een grote Nederlandse Flexpool. Veel werk dat voorheen door advocatenkantoren werd verricht, gaat nu naar deze firma’s, rechtstreeks of via outsourcing.

Deze cijfers, afkomstig van Thomson Reuters, illustreren de inmiddels enorme omvang zijn van de Alternatieve juridische markt (11).
15. Minstens zo interessant is de grafiek waarin Thomson Reuters (12) het gebruik van ASLP’s door het Amerikaanse grootbedrijf zichtbaar wordt gemaakt. De cijfers voor zich spreken. Met name in Litigation en Legal Research wordt gescoord.

16. Er zijn nog vele aspecten die een rol spelen in de door mij gesignaleerde tweedeling. Die laat ik nu even voor zich. Ik kom tot een afronding: het kantoor van de toekomst bedient zijn cliënten op een transparante en efficiënte manier, met gebruikmaking van moderne technologie. De klant wil waar voor zijn geld. Indien een kantoor niet zelfstandig de noodzakelijke investeringen kan doen, is verstandig beleid tijdig de bakens te verzetten en samenwerking te zoeken met beroepsgenoten. De tijd van de kroontjespen, maar ook de tijd van de telex en de fax, is voorbij.
17. Een groot deel van de advocatenkantoren - groot en klein - worstelt met het antwoord op deze ontwikkelingen. De oplossing is ook niet eenduidig. Een aan de huidige tijd aangepaste strategie voorzien van een behoorlijke dosis innovatie is een gepaste marsroute naar een efficiëntere en meer winstgevende exploitatie van het kantoor. De eerste belangrijke stap is om te luisteren naar de cliënten. Daarnaast is van essentieel belang er voor te zorgen de juiste mensen aan boord te krijgen. Ik doel daarbij op medewerkers die ook werkelijk gebruik kunnen en willen maken van de technologische mogelijkheden.
18. Met het boek ‘De advocatuur als onderneming’ willen de auteurs een handleiding aanbieden hoe en op welke wijze het moderne, hedendaagse kantoor, winstgevend en efficiënt te exploiteren. Alle relevante onderwerpen die van belang zijn bij de exploitatie van het kantoor passeren de revue. Het is allemaal zeker geen ‘rocket science’. Juiste invulling van de verschillende ingrediënten kan de exploitatie tot een succes maken, mits (i) iedereen ook echt meedoet en (ii) focus wordt gevonden op de gebieden die het kantoor tot het zijne wil maken, en waarvoor (iii) vraag is in de markt. Het is net als bij een diner: bedenk eerst wat je wat wilt koken, daarna voor wie, doe vervolgens de boodschappen en ga pas daarna aan de slag.
19. Met het boek beogen de schrijvers de turbulentie van de markt met de instrumenten van nu te helpen overwinnen. Niet iedere kantoorgenoot voor zich, maar gezamenlijk.
Kapellen/Amsterdam, 11 februari 2020
___________________________________________
(1) Hugo Lamon, Advocaat worden is misschien wel een roeping. Hugo Lamon is bestuurder van de Orde van Vlaamse Balies.;
link >(2) De tekst van deze publicatie is een aangepaste versie van de toespraak die Willem Hengeveld heeft gehouden ter gelegenheid van de officiele boekpresentatie van de tweede druk van het boek ‘De advocatuur als onderneming’ in februari 2020.
(3) Advocaat moet onafhankelijk zijn;
link > (4) Law firm investment in automation lagging behind other sectors, survey finds;
link > (5) Alternative' legal business models and processes fast becoming the norm, report claims;
link > (6) Advocatuur Top 50 2020;
link > (7) Zie ook: Erik—Jan Bolsius: De klant vraagt niet, maar éist dat advocaten efficiënter gaan werken;
link > (8) Partnermodel belemmert innovatie van advocatenkantoren;
link > (9) FD 29 oktober 2018, Behoudende advocaat laat stukje bij beetje de technologie toe;
link > (10) 'Alternative' legal business models and processes fast becoming the norm, report claims;
link >(11) Alternative Legal Service Providers 2019, Thomson Reuters, page 3;
link > (12) Alternative Legal Service Providers 2019, Thomson Reuters, page 4;
link >